Ransom- en Cryptoware

Ransomware wordt een steeds groter probleem, zeker nu er ook een vorm van gijzelsoftware is aangetroffen voor MacOS. In dit artikel beschrijven we wat ransom- of cryptoware precies is, hoe je het voorkomt en wat je moet doen als je er uiteindelijk toch slachtoffer van wordt.

Wat is ransomware?

Ransomware is een vorm van malware die je bestanden gevangen houdt. Het woord ‘ransom’ betekent in het Nederlands ‘gijzeling’ en dat is precies wat ransomware doet. Het houdt bestanden of zelfs je hele computer ‘gevangen’ en je kunt pas weer toegang krijgen door de aanvallers geld te betalen. Doe je dat niet, dan worden je bestanden vernietigd en ben je de klos.

Het verschil tussen ransomware en cryptoware

Er zijn verschillende vormen van ransomware. De term ‘ransomware’ is de overkoepelende term voor alle vormen van virussen die je software gijzelen, maar binnen die term zijn ook weer verschillende versies bekend. Zo is er ransomware die je hele systeem op slot zet, waarbij je je computer niet eens meer kunt opstarten. Een meer geavanceerdere vorm van ransomware is ‘cryptoware’. Die versleutelt bestanden op je harde schijf, zoals documenten of zelfs films en muziek. De sleutel om die encryptie te omzeilen krijg je pas nadat je geld hebt betaald.

Inmiddels wordt ransomware steeds vaker verspreid en hoewel dat niet erg positief lijkt, heeft dat ook voordelen. Veel anti-virusprogramma’s hebben namelijk maatregelen genomen tegen deze vorm van malware en beveiligingsbedrijven als Kaspersky maken zelfs databases met sleutels openbaar. Van de andere kant verandert de malware ook vaak, waardoor je misschien wel getroffen wordt door een nieuwe versie van de ransomware waar nog weinig of niets tegen te doen is.

Hoe word je slachtoffer van ransomware?

Er zijn twee manieren waarop ransomware op je computer komt en deze gijzelt. De meest voorkomende manier is door middel van een executable-bestand dat de ransomware op je computer installeert. Het bestand kan binnen komen via een onveilige link, e-mailbijlage, advertenties of (illegale) downloads.

Het bestand dat je downloadt, is meestal een executable (.exe) dat door de naam lijkt op een afbeelding of tekstbestand;‘kattenplaatje.jpeg’ lijkt een afbeelding te zijn, maar als je extensies aan hebt staan dan kun je zien of het wel echt een jpeg-bestand is of stiekem ‘kattenplaatje.jpeg.exe’ is. In het laatste geval activeer je geen afbeelding maar een installatiebestand, waar heel goed ransomware in kan zitten.

Een andere manier waarop ransomware op je computer terecht kan komen is via reeds geïnstalleerde programma’s op je pc. Bijvoorbeeld via Flash, je browser of Javascript. Om ransomware via deze weg op een computer te plaatsen moeten hackers wel een lek vinden in de software. Dat gebeurt door te scannen op verouderde software, dus is het aan te raden om je software altijd up-to-date te houden.

Ransomware voorkomen

Ransomware is hardnekkig te verwijderen en dat is ook lang niet altijd succesvol. Uit onderzoeken blijkt dat maar liefst 5% van de slachtoffers van ransomware betaalt om bestanden terug te krijgen – veel meer dan de meeste andere phishing of malware.

We moeten helaas een beetje een open deur intrappen, maar goede bescherming tegen ransomware is de beste manier om geen slachtoffer te worden. Om nóg een open deur in te trappen: er zijn geen speciale trucjes om je te beschermen tegen ransomware, behalve het updaten van je systeem.

Ook moet je goed op je hoede zijn voor phishing-aanvallen. We hebben in dit artikel geschreven hoe je een phishingmail kunt herkennen.

Alsnog een paar dingen die je sowieso kunt doen:

Gebruik het meest recente besturingssysteem

Het lijkt vrij logisch, maar zorg dat je gebruik maakt van een versie van Windows die nog officieel door Microsoft wordt ondersteund. Dat zijn op dit moment nog Windows 7, Windows 8 (en 8.1), en Windows 10. Ook Windows Vista ontvangt nog de kritieke beveiligingsupdates van Microsoft, maar als je Windows XP gebruikt moet je toch echt upgraden.

Zorg ook dat je alle essentiële updates downloadt. We begrijpen dat dat soms niet echt aantrekkelijk is in verband met Microsofts agressieve push naar Windows 10, maar belangrijke veiligheidsupdates zijn wel aan te raden.

Update je software

Niet alleen je besturingssysteem, maar ook de software op je computer moet up-to-date blijven. Flash is bijvoorbeeld notoire software waar veel gaten in zitten, net als Javascript in je browser. Je kunt software als Flash ook uitschakelen. Zorg in ieder geval dat je programma’s regelmatig controleert op updates.

Back-ups maken

We hoeven je hopelijk niet uit te leggen dat je je bestanden regelmatig moet back-uppen, bijvoorbeeld naar een externe harde schijf of in de cloud. Een aantal handige tips vind je hier. Zorg dat je je back-ups regelmatig maakt, of dat je een programma maakt om dat automatisch te doen.

Je kunt ook overwegen een NAS te nemen (‘Network Attached Storage’), een harde schijf die je koppelt aan internet, maar dat is geen waterdicht systeem. Sommige vormen van ransomware scannen namelijk je systeem om te zoeken naar bestanden die versleuteld kunnen worden en als je een NAS koppelt aan een systeem is er de mogelijkheid dat een NAS ook besmet wordt.

Wat moet je doen als je ransomware op je computer hebt?

Ondanks alle voorzorgsmaatregelen kan het natuurlijk altijd gebeuren dat je onverhoopt toch slachtoffer wordt van ransomware. Dat is niet leuk, maar misschien is er nog iets aan te doen! Dit zijn stappen die misschien kunnen helpen je probleem op te lossen. Succes is niet gegarandeerd en in het ergste geval moet je je apparaat terugzetten naar fabrieksinstellingen – daarom zijn back-ups zo belangrijk.

1. Bepaal eerst wat je probleem is

Je eerste reactie is waarschijnlijk te schrikken, maar je kunt een probleem pas oplossen als je echt weet wat het probleem precies is. Bekijk dat dus eerst: Wat is er aan de hand? Hebben hackers je computer op slot gedaan? Of gaat het alleen om bepaalde bestanden? Wat willen de gijzelaars? Bepaal vervolgens wat je volgende stap wordt.

2. Doe altijd aangifte!

Doe altijd aangifte bij de politie. Het gaat hier om cybercriminaliteit en dat is strafbaar. En ja, misschien heeft het geen zin en wordt er in de praktijk niets met je aangifte gedaan, maar mocht dat onverhoopt wel zo zijn, dan kun je daar later nog profijt van hebben.

3. Als je ransomware hebt

Bij ransomware wordt je hele systeem op slot gedaan met een beeldvullende melding die vaak lijkt op een phishing-melding. Een goed voorbeeld hiervan is het Ukash-politievirus, dat stelt dat je illegale bestanden hebt gedownload en je computer daarom niet te openen is. Belangrijk bij ransomware is dat je nooit betaalt, want de kans is groot dat je computer dan nog steeds niet open gaat. De truc van ransomware is ook vaak om je gebruik te laten maken van bepaalde betaal-apps die ondertussen ook nog je creditcardgegevens proberen te stelen. Niet doen dus!

Doe een virusscan

Wat je wél kunt doen als je getroffen bent door ransomware is het uitvoeren van een virusscan. Veel ransomware wordt door antivirusprogramma’s herkend en kan makkelijk verwijderd worden. Als je nog steeds in je computer kan (maar bijvoorbeeld je bestanden of je browser worden tegengehouden), gebruik dan een (gratis) programma als MalwareBytes, dat de meeste ransomware wel herkent.

Kun je überhaupt niet meer in je systeem? Gebruik dan HitmanPro. Dat kun je installeren op een usb-stick en op je computer draaien voordat het systeem opstart. Hoe dat werkt, lees je hier.

Een (systeem)herstelpunt maken

Je kunt ook een systeemherstelpunt terugzetten. Daarbij ga je terug naar een iets oudere versie van Windows, waarop het virus mogelijk nog niet staat.

Terug naar fabrieksinstellingen

Als dat allemaal niet werkt, zit er helaas maar één ding op: Je apparaat terugzetten naar de fabrieksinstellingen. Je raakt daarbij al je bestanden kwijt, dus hopelijk heb je genoeg back-ups gemaakt.

Als je cryptoware hebt

Als je last hebt van cryptoware zijn sommige of alle bestanden of mappen op je systeem versleuteld en wordt je gevraagd om losgeld te betalen om je bestanden te ontsleutelen. Dat betalen is een allerlaatste redmiddel waar we zo dadelijk op terugkomen, maar probeer eerst het probleem op te lossen.

Aangifte doen

Allereerst, doe ook hier aangifte. Dit heeft bij cryptoware vaak meer zin, omdat er altijd een kans bestaat dat de hackers inmiddels al opgepakt zijn. Als dat zo is, zijn vaak ook de sleutels om je cryptoware te verwijderen door de politie in beslag genomen. Het zou zomaar kunnen dat je meteen de goede sleutel krijgt.

Virusscan

Als dat niet het geval is, kun je ook een virusscan doen met MalwareBytes, maar het advies is om zoveel mogelijk antivirusprogramma’s te laten draaien. Het kan namelijk zomaar zijn dat er één programma is dat de sleutels voor de specifieke cryptoware heeft, terwijl een ander programma die niet heeft. Kaspersky is veel bezig met cryptoware, en het bedrijf heeft eerder al een database openbaar gemaakt met een groot aantal sleutels. Ook hier is de kans aanwezig dat de sleutel ertussen zit die je net nodig hebt.

Back-up terugzetten

Als dat niet werkt, kun je natuurlijk ook eieren voor je geld kiezen en de geïnfecteerde bestanden verwijderen, als je tenminste een back-up hebt. Let wel op dat die back-up niet óók geïnfecteerd is én dat de cryptoware niet alsnog ergens op je systeem blijft hangen, dus doe alsnog een virusscan of zet je pc terug naar een herstelpunt.

Betalen

Het allerlaatste redmiddel raden we sterk af, maar je kunt overwegen om te betalen. Bij cryptoware is de kans vrij groot dat de aanvallers je na betaling de sleutel geven – al is daar geen garantie op, dus betalen blijft een gok. Als je je bestanden echter écht nodig hebt en je geen back-ups hebt, kun je dit overwegen.

In de meeste gevallen vragen de afpersers geld in de vorm van bitcoins, de virtuele munteenheid die vrijwel niet te traceren is. Er zijn verschillende mogelijkheden om bitcoins te kopen en op te slaan, maar de makkelijkste en snelste manier is het gebruiken van een online bitcoinbank die je meteen een ‘wallet’ aanbiedt waarin de bitcoins bewaard worden. Eén van de bekendste is Coinbase, die bovendien duidelijk vertelt hoe je bitcoins kunt kopen. Let op: Je hoeft niet per se 1 Bitcoin te kopen (op dit moment zo’n € 375,-), maar je kunt ook bijvoorbeeld 0.66 bitcoins kopen voor het bedrag waarom de afpersers je vragen. Nogmaals: Overweeg heel erg goed of je het waard vindt om te betalen. Wij raden het je in ieder geval af, maar de keus ligt echt bij jezelf.

TeslaCrypt onschadelijk maken

TeslaCrypt was één van de meest voorkomende vormen van ransomware. Gelukkig hebben de makers besloten hun criminele activiteiten te staken,althans met deze malware-vorm. Beveiligingsonderzoekers van ESET hebben een tooltje vrijgegeven, dat de versleutelde bestanden weer toegankelijk maakt. Kwestie van downloaden en even laten draaien.

No More Ransome, draai een decryptor

De Nederlandse politie heeft samen met onder andere Interpol en Kaspersky een website opgezet waar software gedownload kan worden die weer toegang geeft tot versleutelde bestanden; decryptors. Misschien heb je geluk en zijn toevallig net de sleutels vrijgegeven van de ransomware die jouw bestanden gegijzeld heeft. Neem daarvoor een kijkje op deze site.